Η οικονομικές και πολιτικές δομές της Κέρκυρας κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας, δημιούργησαν ένα περιβάλλον στο οποίο οι κερκυραίοι χωρικοί βρίσκονταν σχεδόν μονίμως σε δυσχερή θέση. Το καθεστώς της γαιοκτησίας και η έλλειψη πολιτικών δικαιωμάτων των αγροτών, οδηγούσε συχνά στην απώλεια της ακίνητης περιουσίας των ελεύθερων γεωργών, και την ενσωμάτωσή της στις μεγάλες ιδιοκτησίες των ντόπιων αριστοκρατών.Παρά τις προβλέψεις και τους νόμους των Βενετών, με τους οποίους στόχευαν στην προστασία των κατοίκων της υπαίθρου, ώστε να μην εκλείψει η τάξη των ελεύθερων γεωργών που θα είχε αρνητικές συνέπειες για την κοινωνική ειρήνη και την ευημερία της Κέρκυρας, στην πραγματικότητα η συνήθεις οικονομικές πρακτικές λειτουργούσαν προς όφελος των μεγάλων ιδιοκτητών. Εκτός αυτού, η απουσία ή υπολειτουργία (όπως στην περίπτωση του Ενεχυροδανειστηρίου) χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, επέτρεπε την αποκλειστική σχεδόν περάτωση δανειοδοτικών πράξεων από τους αριστοκράτες, πλούσιους αστούς και μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας.
Όπως έχουμε πολλές φορές αναφέρει, ο δανεισμός με τόκο απαγορευόταν αρχικά στην Κέρκυρα, όπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Ως αντιστάθμισμα αυτής της απαγόρευσης, είχαν επινοηθεί οι πρακτικές του «προστυχίου», δηλαδή της υποτιμημένης προαγοράς γεωργικών προϊόντων, καθώς και του «βλησιδίου», δηλαδή της δανειακής σύμβασης με ενέχυρο.
Στο πλαίσιο αυτό, τα μέτρα που μπορούσε να λάβει η Διοίκηση για την προστασία των δανειοληπτών ήταν περιορισμένα, όπως με την επιβολή διατίμησης των γεωργικών προϊόντων που είδαμε την προηγούμενη εβδομάδα. Συγχρόνως, τα οικονομικά ήθη της εποχής, προέβλεπαν ότι σε περίπτωση μη εξυπηρέτησης χρεών, ο πιστωτής μπορούσε να κατασχέσει περιουσιακά στοιχεία του χρεώστη. Δεν ήταν, λοιπόν, λίγες οι περιπτώσεις στις οποίες οι κερκυραίοι αγρότες, ειδικά σε συγκυρίες πτωχών σοδειών, μην μπορώντας να εξυπηρετήσουν τις συμβατικές υποχρεώσεις που είχαν αναλάβει κατά τη σύναψη κάποιου δανείου, έχαναν στοιχεία της ακίνητης περιουσίας τους.
Συνήθως τα υπό κατάσχεση περιουσιακά στοιχεία ήταν κτήματα, χωράφια, ελαιώνες και αμπέλια, τα οποία κατά κανόνα συνέχιζε να τα καλλιεργεί ο οφειλέτης και οι κληρονόμοι του, έναντι «σολδιάτικκου» (μισθώματος) στον πιστωτή στου οποίου την κυριότητα περιέρχονταν. Σπανιότερα, όμως, συναντούμε και περιπτώσεις που το κατασχεθέν ακίνητο ήταν το ίδιο το σπίτι του οφειλέτη.
Μία τέτοια περίπτωση εντοπίσαμε στο Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας, στον κώδικα του νοταρίου ιερέως Στελιανού Γραμμένου.
Κατάσχεση οικίας λόγω χρεών στους Κουραμάδες (17ος αι.)
Εν Χριστού ονόματι αμήν. 1664, ημέρα 10 του Νοεμβρίου μηνός, έμπροσθεν οσπιτίου εμού Νοταρίου στο χωρίο των Συναράδων.
Επειδή και ο παρών Τίμιος και Ευγενής Š Στελιανός Καλικιόπουλος είχε πάρει το σπίτι και σόχωρο[1] του ποτέ Νικολού Βέργη και Αθάνου Βέργη, αδελφοί από χωρίο Κουραμάδων διά χρέος απερασμένο όπου είχε να λάβη εξ αυτούς, τα οποία του ακουϊστάρησε[2] με χέρι της Δικαιοσύνης[3] ως καθώς τα πάντα φαίνονται στο Οφίκιο[4] του Κάγγελου[5], διά τούτο την σήμερον οι παρόντες κυρ Αθάνος Βέργης και κυρ Θεοδόσης, αδελφοί, υιοί του ποτέ Αντρία, ήλθον προς τον άνωθεν Ευγενή Καλικιόπουλο και παρεκάλεσαν αυτόν να τους δώση το αυτό σπίτιον και σόχωρο όπου είναι στο χωρίο των Κουραμάδων, διατί δεν δείνονται, μήτε έχουν τον μόδο[6] να ξαγοράσουν αυτά, μόνον θέλουν να τους τα δώση με βάρος σολδιάτικου[7], διά να του πληρώνουν και δίδουν τον πάσα χρόνον τόσο κρασί μούστο καλό και άδολο, και ο άνωθεν Ευγενής Καλικιόπουλος ηθέλησε να τους ευχαριστήση από αγαποσύνης αυτού. Διά τούτο συνεφώνησαν και ποιούν το παρών κομπρομέσο[8] διά δυνάμεως του οποίου εξέλεξαν τιμητάς και εξετιμωτάς του άνωθεν οσπιτίου και σοχώρου τον μαστρο Χριστόδουλο Σαϊγιά, χτήστη και μαραγκό, και κυρ Δήμο Βασιλάκη, πρακτικό[9], προς τους οποίους.....
Α.Ν.Κ., Τόμος Γ 101
Από το παραπάνω κείμενο προκύπτει ότι στον Στ. Χαλικιόπουλο το δικαστήριο κατακύρωσε το σπίτι των αδελφών Βέργη ως αντίκρισμα της οφειλής, ανεξάρτητα από το ύψος της. Γι’ αυτόν τον λόγο, όταν τα δύο μέρη ήλθαν σε συμβιβασμό, διόρισαν εκτιμητές, οι οποίοι τα αποφαίνονταν για την πραγματική αξία του σπιτιού, άρα και το ύψος του μισθώματος που θα απέδιδαν οι πρώην ιδιοκτήτες.
_______________________
Σημειώσεις
[1] Σόχωρο: η αυλή, συνήθως περίκλειστη.
[2] Ακουϊστάρω: αποκτώ.
[3] Χέρι της Δικαιοσύνης: εδώ απόφαση δικαστηρίου.
[4] Οφίκιο: γραφείο, υπηρεσία.
[5] Κάγγελο: Καγκελαρία, η Γραμματεία της Διοικήσεως.
[6] Μόδος: τρόπος.
[7] Σολδιάτικο: μίσθωμα.
[8] Κομπρομέσο: συμβιβασμός.
[9] Πρακτικός: εμπειρογνώμονας.
(Το παρόν άρθρο συντάχθηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα")
