Κατά τον Μεσαίωνα και τους αιώνες που ακολούθησαν μέχρι την εμφάνιση του στιβαρού κράτους τον 19ο αιώνα, η κρατική μηχανή αδυνατούσε να ελέγξει κεντρικά την ύπαιθρο. Τον ρόλο αυτό είχαν αναλάβει, στην περίπτωση της βενετικής Ανατολής, οι Κοντόσταβλοι (ιταλικά contestabile), οι οποίοι ήταν οι διοικητές των πολιτοφυλάκων (cernidi) και τηρητές της έννομης τάξης στις περιφέρειές τους.
Δυστυχώς η ιστορική έρευνα δεν μας επιτρέπει να αποφανθούμε για τα πλήρη καθήκοντα αυτών των τοπικών αξιωματούχων, ούτε για τον τρόπο ανάδειξής τους. Αυτό που προκύπτει με βεβαιότητα από την ανάλυση των πηγών είναι ότι δεν υπήρχε ένας Κοντόσταβλος ανά Πρακτωρία (διοικητικό διαμέρισμα, υποδιαίρεση του ΒαΙλάτου), όπως υποστήριξε ο Ε. Λούντζης[1], αλλά κάθε χωριό είχε τον δικό του Κοντόσταβλο.
Αν και δεν υπάρχουν αρκετές αναφορές σχετικά με τα στρατιωτικά καθήκοντα των Κοντόσταβλων, το Ιστορικό Αρχείο Κερκύρας διαθέτει αρκετά έγγραφα αναφορικά με την αστυνομική τους δράση. Οι Κοντόσταβλοι είχαν την ευθύνη τήρησης του νόμου στις περιφέρειές τους, σε διοικητικές, αστικές και ποινικές υποθέσεις. Ακόμη, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που επέβαλαν τις αποφάσεις των Γερόντων, όσες τουλάχιστον ήταν δεσμευτικές για τους πληθυσμούς των χωριών.
Ως εκ τούτου, επενέβαιναν αυτεπάγγελτα σε περιπτώσεις ποινικών αδικημάτων, από κλοπές και εμπρησμούς, μέχρι οικογενειακή βία και κάθε είδους βανδαλισμούς. Όσον αφορά στο αστικό δίκαιο της εποχής, οι Κοντόσταβλοι συνέτασσαν και διαβίβαζαν στη Διοίκηση και τα δικαστήρια μηνυτήριες αναφορές κατόπιν αιτήσεως των πολιτών. Μια τέτοια περίπτωση εντοπίζουμε στο παρακάτω νοταριακό έγγραφο.
ΑΠΟΣΥΡΣΗ ΜΗΝΥΣΕΩΣ ΣΤΟΥΣ ΚΟΥΡΑΜΑΔΕΣ (17ος αι.)
1668, ημέρα 12 τουΙουλίου μηνός, η παρούσα κυράτζα Θεοδούλα, γυνή του ποτέ Νικολού Λαγγαδίτη από χωρίο Κουραμάδων, είχε καρελάρη[2] τον κυρ Δήμο Λαγγαδίτη στην Καγγελαρία του Εκλαμπροτάτου Ρεγγεμέντου[3], καιρόν απερασμένον ως καθώς η αυτή καρέλα περιέχει, γινάμενη από τον Κοντόσταυλο Τζάννη Πουλιέζο. Διά τούτο η άνωθεν κυράτζα Θεοδούλα ρεμοβέρεται[4] από την αυτή καρέλα από παντός τρόπου όπου να ήθελε καρτερή τον αυτόν Δήμο, παρακαλώντας και την δικαιοσύνην να μη προτζεδέρη[5] πλέον κόντρα του αυτού Λαγκαδίτη και τα εξής. Μάρτυρες κυρ Λινός Σαμοΐλης και Γιώργος Αλαμάνος.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Γ 101, σ. 66
Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η κυράτζα Θεοδούλα είχε με κάποιον τρόπο αδικηθεί από έναν άνδρα του χωριού. Σε αντίστοιχες περιπτώσεις μεταξύ ανδρών έχουμε δει ότι συνήθως πραγματοποιούταν διακανονισμός με πρωτοβουλία των εμπλεκομένων ή των Γερόντων. Στην περίπτωση αυτή είναι προφανές ότι ο διακανονισμός δεν ήταν επιθυμητός αρχικά, αλλά πραγματοποιήθηκε κατόπιν της μηνύσεως της Θεοδούλας και της παρέμβασης του Κονστόσταβλου.
Πράγματι, οι Κοντόσταβλοι δεν ήταν απλώς οι αντιπρόσωποι της εξουσίας που επέβαλλαν των Νόμο, αλλά συχνά λειτουργούσαν ως υπερασπιστές των αδυνάτων που δεν μπορούσαν να διεκδικήσουν το δίκιο τους μέσω του εθιμικού δικαίου ή δεν το τολμούσαν.
_____________________
[1] Ερ. Λούντζης, Περί της πολιτικής καταστάσεως της Επτανήσου επί Ενετών, Καραβίας- Αναστατικές Εκδόσεις.
[2] Καρέλα – καρελάρω: μήνυση, μηνύω.
[3] Ρεγγεμέντο: Διοίκηση.
[4] Ρεμοβέρομαι: αποσύρρομαι.
[5] Προσεδέρω: κινώ διαδικασίες.
(Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα" από τον Ανδρέα Γραμμένο"
21 Ιανουαρίου 2009
Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ στις ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ
Όπως έχουμε αναφέρει πολλές φορές, κατά το παρελθόν δεν υπήρχε οργανωμένο σύστημα βασικής εκπαίδευσης πριν από τον Διαφωτισμό. Στη χώρα μας, τόσο στα Επτάνησα, όσο και στο κράτος που προέκυψε από την Επανάσταση τα εκπαιδευτικά συστήματα που εφαρμόστηκαν καταρτίστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1820 και κατά τη δεκαετία του 1830.
Και στις δύο περιοχές η εκπαίδευση της περιόδου εκείνης φέρει τη σφραγίδα του Ι. Καποδίστρια, ο οποίος, ως Γραμματέας Επικρατείας της Ιονίου Πολιτείας ,είχε εισηγηθεί τον Νόμο της Εθνικής Παιδείας το 1804, ενώ, μερικά χρόνια αργότερα, ως Κυβερνήτης του Ελληνικού Κράτους, έθεσε ψηλά στις προτεραιότητές του την οργάνωση εθνικού συστήματος εκπαίδευσης.
Το τι συνέβη στην Ελλάδα με την έλευση των Βαυαρών, είναι γνωστό. Τι απέγινε όμως η εκπαίδευση στα Επτάνησα μετά τον Καποδίστρια και την Ιόνιο Πολιτεία;
Δυστυχώς για τον τόπο μας, και παρά τις φιλότιμες προσπάθειες πολλών, η κατάσταση στη βασική εκπαίδευση έμεινε ουσιαστικά στάσιμη από την εποχή των Βενετών, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Οι ευκατάστατοι μπορούσαν να παρέχουν υψηλής στάθμης εκπαίδευση στα παιδιά τους, ενώ τα παιδιά των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων μάθαιναν ελάχιστα ή και καθόλου γράμματα.
Παρά την ελπιδοφόρα πολιτική του Καποδίστρια, οι εναλλαγές στην πολιτική κυριαρχία επί των νήσων, οι πολεμικές αναταραχές από το 1807 μέχρι το 1814 και η σκληρή αποικιοκρατική αντίληψη της Βρετανικής Προστασίας κατά την πρώτη κυρίως δεκαετία, δεν άφησαν πολλά περιθώρια στους Επτανησίους για εξέλιξη. Ειδικότερα στην ύπαιθρο, τα πράγματα φαίνεται πως δεν άλλαξαν σχεδόν καθόλου. Όπως συνέβαινε για αιώνες, ένας παπάς αγωνιζόταν με τις πενιχρές του γνώσεις και τα εκκλησιαστικά βιβλία να διδάξει τους μικρούς μαθητές.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1820 γίνεται μια προσπάθεια από πλευράς Ιονικού Κράτους και Αγγλικής Προστασίας να ανασυγκροτηθεί το σύστημα εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό έγινε μια προσπάθεια καταγραφής της υφισταμένης κατάστασης …από την Αστυνομία!
Τα στοιχεία που περιέχονται στο παρακάτω ερωτηματολόγιο αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος της κερκυραϊκής υπαίθρου.
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ (19ος αι.)
Κορφοί 12 Ιουλίου 1827
Κύριε Προεστέ του χωρίου Κουραμάδες
Είσαι προσταγμένος από την Εκτελεστικήν Αστυνομίαν, να αποκριθής χωρίς άργητα εις τα κάτωθεν ζητήματα, εις το πλάγι του καθενός των αυτών, και αφ’ ού τελειώσεις την παρούσαν, θα την δόσεις του Επιστάτη της Περιοχής σου διά να την στείλη εις τούτο το Οφφίκιον.
Ο Ιερεύς του Χωρίου σου θα σε βοηθήσει περί τούτου, διά να γίνονται σωστά τα όσα λαμβάνονται εις την παρούσαν.
1ον Ο αριθμός των σχολείων οπού ευρίσκονται εις το Χωρίον σου;
2ον Αν είναι δημόσια ή μερικά;
3ον Το όνομα των Διδασκάλων ή Διδασκάλου και των μισθόν τους;
4ον Ο αριθμός των μαθητών με την ξεδιάλεξιν αν είναι Θηλυκά ή Αρσενικά;
5ον Ο τρόπος της διδασκαλείας;
6ον Αν πληρώνονται από την Διοίκησιν ή από τους μερικούς ανθρώπους;
7ον Τι παίρνει διά μισθόν του ο καθένας;
8ον Τα έξοδα του κάθε σχολείου;
9ον Το όνομα της Εκκλησίας είς την ενορίαν της οποίας ευρίσκονται τα σχολεία;
Υγείενε
Ο Έφορος της Εκτελεστικής Αστυνομίας
Μ. Κρούμμ
Κουραμάδες 8/20 Ιουλίου 1827 ε.α.
Σημείοσης εις τα κάτωθεν ζητήματα ως ακολουθοί
1: Είναι ένα Σχολείον μόνον- - -
2: Είναι Μερικόν- - -
3: Σπυρίδων ιερεύς Κοσκινάς, από το άνωθεν χωρίον- - -
4: Ο αριθμός είναι δέκα έξη παιδάκια μικρά, όλλα αρσενικά- - -
5: Παλαιός, όχι κατά την αλιλοδιδαχτικήν μέθοδον, αλλά την εκκλησίας- - -
6: Από τους μερικούς ανθρώπους- - -
7: Εις τον μισθόν του διδασκάλου είναι συμφωνιμένος ως ακολουθοί:
ένα τάλαρο αφού διδάξει την παιδαγωγίαν- -
δίο διά την Οκτώηχον - - -
δίο διά το Ψαλτήριον- - -
τρία διά τον Απόστολον και Ανθολόγιον - - -
8: Εις το παρόν δεν είναι έξοδα - - -
9: Εις την ενορίαν ο Άγιος Ιωάννης εί και εις το σπύτη του άνοθεν διδασκάλου ευρίσκονται - - -
Χριστόδουλος Χητήρης
Προεστώς
(Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα" από τον Ανδρέα Γραμμένο)
Και στις δύο περιοχές η εκπαίδευση της περιόδου εκείνης φέρει τη σφραγίδα του Ι. Καποδίστρια, ο οποίος, ως Γραμματέας Επικρατείας της Ιονίου Πολιτείας ,είχε εισηγηθεί τον Νόμο της Εθνικής Παιδείας το 1804, ενώ, μερικά χρόνια αργότερα, ως Κυβερνήτης του Ελληνικού Κράτους, έθεσε ψηλά στις προτεραιότητές του την οργάνωση εθνικού συστήματος εκπαίδευσης.
Το τι συνέβη στην Ελλάδα με την έλευση των Βαυαρών, είναι γνωστό. Τι απέγινε όμως η εκπαίδευση στα Επτάνησα μετά τον Καποδίστρια και την Ιόνιο Πολιτεία;
Δυστυχώς για τον τόπο μας, και παρά τις φιλότιμες προσπάθειες πολλών, η κατάσταση στη βασική εκπαίδευση έμεινε ουσιαστικά στάσιμη από την εποχή των Βενετών, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Οι ευκατάστατοι μπορούσαν να παρέχουν υψηλής στάθμης εκπαίδευση στα παιδιά τους, ενώ τα παιδιά των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων μάθαιναν ελάχιστα ή και καθόλου γράμματα.
Παρά την ελπιδοφόρα πολιτική του Καποδίστρια, οι εναλλαγές στην πολιτική κυριαρχία επί των νήσων, οι πολεμικές αναταραχές από το 1807 μέχρι το 1814 και η σκληρή αποικιοκρατική αντίληψη της Βρετανικής Προστασίας κατά την πρώτη κυρίως δεκαετία, δεν άφησαν πολλά περιθώρια στους Επτανησίους για εξέλιξη. Ειδικότερα στην ύπαιθρο, τα πράγματα φαίνεται πως δεν άλλαξαν σχεδόν καθόλου. Όπως συνέβαινε για αιώνες, ένας παπάς αγωνιζόταν με τις πενιχρές του γνώσεις και τα εκκλησιαστικά βιβλία να διδάξει τους μικρούς μαθητές.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1820 γίνεται μια προσπάθεια από πλευράς Ιονικού Κράτους και Αγγλικής Προστασίας να ανασυγκροτηθεί το σύστημα εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο αυτό έγινε μια προσπάθεια καταγραφής της υφισταμένης κατάστασης …από την Αστυνομία!
Τα στοιχεία που περιέχονται στο παρακάτω ερωτηματολόγιο αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος της κερκυραϊκής υπαίθρου.
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ (19ος αι.)
Κορφοί 12 Ιουλίου 1827
Κύριε Προεστέ του χωρίου Κουραμάδες
Είσαι προσταγμένος από την Εκτελεστικήν Αστυνομίαν, να αποκριθής χωρίς άργητα εις τα κάτωθεν ζητήματα, εις το πλάγι του καθενός των αυτών, και αφ’ ού τελειώσεις την παρούσαν, θα την δόσεις του Επιστάτη της Περιοχής σου διά να την στείλη εις τούτο το Οφφίκιον.
Ο Ιερεύς του Χωρίου σου θα σε βοηθήσει περί τούτου, διά να γίνονται σωστά τα όσα λαμβάνονται εις την παρούσαν.
1ον Ο αριθμός των σχολείων οπού ευρίσκονται εις το Χωρίον σου;
2ον Αν είναι δημόσια ή μερικά;
3ον Το όνομα των Διδασκάλων ή Διδασκάλου και των μισθόν τους;
4ον Ο αριθμός των μαθητών με την ξεδιάλεξιν αν είναι Θηλυκά ή Αρσενικά;
5ον Ο τρόπος της διδασκαλείας;
6ον Αν πληρώνονται από την Διοίκησιν ή από τους μερικούς ανθρώπους;
7ον Τι παίρνει διά μισθόν του ο καθένας;
8ον Τα έξοδα του κάθε σχολείου;
9ον Το όνομα της Εκκλησίας είς την ενορίαν της οποίας ευρίσκονται τα σχολεία;
Υγείενε
Ο Έφορος της Εκτελεστικής Αστυνομίας
Μ. Κρούμμ
Κουραμάδες 8/20 Ιουλίου 1827 ε.α.
Σημείοσης εις τα κάτωθεν ζητήματα ως ακολουθοί
1: Είναι ένα Σχολείον μόνον- - -
2: Είναι Μερικόν- - -
3: Σπυρίδων ιερεύς Κοσκινάς, από το άνωθεν χωρίον- - -
4: Ο αριθμός είναι δέκα έξη παιδάκια μικρά, όλλα αρσενικά- - -
5: Παλαιός, όχι κατά την αλιλοδιδαχτικήν μέθοδον, αλλά την εκκλησίας- - -
6: Από τους μερικούς ανθρώπους- - -
7: Εις τον μισθόν του διδασκάλου είναι συμφωνιμένος ως ακολουθοί:
ένα τάλαρο αφού διδάξει την παιδαγωγίαν- -
δίο διά την Οκτώηχον - - -
δίο διά το Ψαλτήριον- - -
τρία διά τον Απόστολον και Ανθολόγιον - - -
8: Εις το παρόν δεν είναι έξοδα - - -
9: Εις την ενορίαν ο Άγιος Ιωάννης εί και εις το σπύτη του άνοθεν διδασκάλου ευρίσκονται - - -
Χριστόδουλος Χητήρης
Προεστώς
(Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα" από τον Ανδρέα Γραμμένο)
Η ΒΑΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ (16ος -18ος αι.)
Πολλά έχουν γραφεί και άλλα τόσα έχουν ακουστεί για τον ρόλο της Εκκλησίας στην εκπαίδευση στις ελληνικές περιοχές κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.
Αν και ο διάλογος γενικά εξαντλείται στο αν υπήρξε ή όχι το «Κρυφό σχολειό», η ουσία του ζητήματος έγκειται στο αν η Εκκλησία διαδραμάτισε ουσιαστικό ρόλο στην εκπαίδευση των Ελλήνων, τη διάσωση της γλώσσας και του πολιτισμού. Ένα άλλο, επίσης σημαντικό στοιχείο που παραβλέπεται στον δημόσιο διάλογο που έχει προκύψει, είναι η σύγκριση με τις ελληνικές περιοχές εκτός της οθωμανικής κυριαρχίας –όπως τα Επτάνησα-, και η κατάσταση που επικρατούσε στην Ευρώπη κατά την ίδια περίοδο.
Ξεκινώντας από το τελευταίο, είναι γεγονός ότι, μέχρι τον 18ο αιώνα, σε ολόκληρη την Ευρώπη, πλην κάποιων εξαιρέσεων, δεν υπήρχε οργανωμένο σύστημα βασικής εκπαίδευσης. Άλλωστε, το κράτος πρόνοιας, δηλαδή ένας συγκροτημένος δημόσιος μηχανισμός που παρέχει κοινωνικά αγαθά στους πολίτες του, είναι μία έννοια που διαμορφώθηκε κυρίως από τους Διαφωτιστές και άρχισε να πραγματώνεται από τον 19ο αιώνα.
Μέχρι τότε, οργανωμένα δημόσια σχολεία λειτουργούσαν σε πολύ συγκεκριμένα πλαίσια και αφορούσαν περιορισμένο μέρος του πληθυσμού. Για παράδειγμα, έχουμε την περίπτωση της Κέρκυρας, όπου υπήρχε σχολείο με έναν δάσκαλο για τα ελληνικά και, αργότερα άλλον ένα για τα ιταλικά και τα λατινικά, από το 1524. Το σχολείο αυτό, βέβαια, αφορούσε μόνον τους άρρενες γόνους των αριστοκρατικών οικογενειών του νησιού, ίσως και κάποιων εύπορων αστών.
Από εκεί και κάτω, τα παιδιά των κατώτερων τάξεων της πόλης και της υπαίθρου, μπορούσαν να μάθουν γράμματα, μόνο αν οι γονείς τους ήταν σε θέση να πληρώσουν κάποιον ιδιώτη δάσκαλο, συχνά περιορισμένων δυνατοτήτων. Τα ελάχιστα παιδιά του πόπολου και των χωρικών που μαθήτευαν πλάι σε κάποιον ιερωμένο ή λαϊκό δάσκαλο, μάθαιναν συνήθως απλώς να διαβάζουν ελληνικά, ή στην καλύτερη περίπτωση, και βασικά στοιχεία αριθμητικής.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι σε ό,τι αφορά στις κατώτερες τάξεις, η εκπαίδευση των Επτανησίων δεν διέφερε σε τίποτα των άλλων Ελλήνων των τουρκοκρατούμενων περιοχών. Σε όλες τις ελληνικές περιοχές, τα ελληνικά γράμματα τα δίδασκαν κυρίως ιερωμένοι, στα σπίτια, τις ενορίες τους, ή στα μοναστήρια που μόναζαν. Δίδασκαν κυρίως χρησιμοποιώντας εκκλησιαστικά βιβλία, αφού ήταν τα μόνα που μπορούσαν να βρεθούν σε κάθε ελληνική περιοχή, σε μια εποχή που δεν υπήρχε ελληνικό τυπογραφείο.
Ως εκ τούτου, η εκπαίδευση των Ελλήνων ήταν μια πολυέξοδη και επίπονη διαδικασία, ανεξάρτητα από τον κυρίαρχο. Αυτό που έβλαψε την ανάπτυξη ενός στιβαρού ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος δεν ήταν ο διωγμός των ελληνικών σχολείων και των διδασκάλων, αλλά η παντελής αδιαφορία των Οθωμανών και των Βενετών για την εκπαίδευση των υπηκόων τους. Έτσι, λοιπόν, το «Κρυφό Σχολειό» ίσως να αποτελεί μια πραγματικότητα, υπαρκτή όμως σε συγκεκριμένες περιόδους κρίσεως, όπως κατά τα Ορλωφικά, την Επανάσταση του 1821 κ.α.
Το Ελληνόπουλο των περασμένων αιώνων ήταν συνήθως υποχρεωμένο να ξυπνά πριν το χάραμα, να βαδίζει αρκετά χιλιόμετρα ξυπόλητο μες το σκοτάδι, για να φτάσει στο «σχολείο» που μπορεί να μην ήταν κρυφό, ήταν όμως δύσκολο, έως σκληρό. Έπειτα, έπρεπε να αγωνιστεί σκληρά μαζί με τον δάσκαλό του για να μπορέσει να διαβάσει τα δύσκολα και συχνά ακατανόητα ελληνικά από παμπάλαια και φθαρμένα βιβλία, για να μπορέσει να ονειρεύεται ένα καλύτερο μέλλον στην Εκκλησία, το εμπόριο ή ως συμβολαιογράφος. Το ίδιο σκληρά έπρεπε να αγωνίζονται και οι γονείς του προκειμένου να μπορέσουν να πληρώσουν τα λίγα γράμματα που μπορούσε να διδάξει ο δάσκαλος.
ΣΥΜΒΑΣΗ ΜΑΘΗΤΕΙΑΣ ΤΟΥ 17ου αι.
1602, ημέρα 6 του Ιουνίου μηνός στο χωρίο των Συναράδων, ο κυρ Μάρκος Βέργης από χωρίου Κουραμάδων, την σήμερον συμφώνησαν με τον ευλαβέστατον Ιερομόναχον κύριον Διονύσιον, τον κατά κόσμον Βασιλά, και έδοσε το παιδίον αυτού προς τον άνωθεν Ιερομόναχον, ονόματι Αποστόλη, ίνα μάθη αυτό το θεία και ιερά γράμματα εις δόξαν Χριστού. Ήγουν Οκταήχι και Ψαλτήρι και Απόστολον, να γνωρίζει αυτά και διαβάζη καλά και διακατέχη. Πληρωμή του άνωθεν Ιερομονάχου εστί βεβεομένι, ήτι διά τον Απόστολον, Ψαλτήρι τόλορα 8 προς λίτρες 6 το καθέν, με υπόσχεση του άνωθεν Βέργη ότι να δείνη τα άνωθεν τόλορα οκτώ εις βολές τρεις, ήγουν όταν μάθη το Οκταήχι να του δείνη τόλοτα δύο, τα δε έτερα τόλορα έξη να του τα δίδη όταν μάθη το ψαλτήρι. Εξεκαθαρίζη ούτος ότι αν το αυτό παιδί θέλει φύγη ή ο αυτός Βέργης ήθελε βγάλη το αυτό παιδί αυτού και δεν ήθελε το σφίση να μάθη, να ωφεληθή, να πληρώνη τα άνωθεν τόλορα, ήτι (8) προς τον άνωθεν Ιερομόναχον. Και ούτως εσυμφώνησαν ενώπιον μαρτύρων κυρ Γεωργίου Πακτίτη και κυρ Αντώνη Βασιλάκη από το άνωθεν χωρίον.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Ρ 6, σ. 1
(Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα")
Αν και ο διάλογος γενικά εξαντλείται στο αν υπήρξε ή όχι το «Κρυφό σχολειό», η ουσία του ζητήματος έγκειται στο αν η Εκκλησία διαδραμάτισε ουσιαστικό ρόλο στην εκπαίδευση των Ελλήνων, τη διάσωση της γλώσσας και του πολιτισμού. Ένα άλλο, επίσης σημαντικό στοιχείο που παραβλέπεται στον δημόσιο διάλογο που έχει προκύψει, είναι η σύγκριση με τις ελληνικές περιοχές εκτός της οθωμανικής κυριαρχίας –όπως τα Επτάνησα-, και η κατάσταση που επικρατούσε στην Ευρώπη κατά την ίδια περίοδο.
Ξεκινώντας από το τελευταίο, είναι γεγονός ότι, μέχρι τον 18ο αιώνα, σε ολόκληρη την Ευρώπη, πλην κάποιων εξαιρέσεων, δεν υπήρχε οργανωμένο σύστημα βασικής εκπαίδευσης. Άλλωστε, το κράτος πρόνοιας, δηλαδή ένας συγκροτημένος δημόσιος μηχανισμός που παρέχει κοινωνικά αγαθά στους πολίτες του, είναι μία έννοια που διαμορφώθηκε κυρίως από τους Διαφωτιστές και άρχισε να πραγματώνεται από τον 19ο αιώνα.
Μέχρι τότε, οργανωμένα δημόσια σχολεία λειτουργούσαν σε πολύ συγκεκριμένα πλαίσια και αφορούσαν περιορισμένο μέρος του πληθυσμού. Για παράδειγμα, έχουμε την περίπτωση της Κέρκυρας, όπου υπήρχε σχολείο με έναν δάσκαλο για τα ελληνικά και, αργότερα άλλον ένα για τα ιταλικά και τα λατινικά, από το 1524. Το σχολείο αυτό, βέβαια, αφορούσε μόνον τους άρρενες γόνους των αριστοκρατικών οικογενειών του νησιού, ίσως και κάποιων εύπορων αστών.
Από εκεί και κάτω, τα παιδιά των κατώτερων τάξεων της πόλης και της υπαίθρου, μπορούσαν να μάθουν γράμματα, μόνο αν οι γονείς τους ήταν σε θέση να πληρώσουν κάποιον ιδιώτη δάσκαλο, συχνά περιορισμένων δυνατοτήτων. Τα ελάχιστα παιδιά του πόπολου και των χωρικών που μαθήτευαν πλάι σε κάποιον ιερωμένο ή λαϊκό δάσκαλο, μάθαιναν συνήθως απλώς να διαβάζουν ελληνικά, ή στην καλύτερη περίπτωση, και βασικά στοιχεία αριθμητικής.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι σε ό,τι αφορά στις κατώτερες τάξεις, η εκπαίδευση των Επτανησίων δεν διέφερε σε τίποτα των άλλων Ελλήνων των τουρκοκρατούμενων περιοχών. Σε όλες τις ελληνικές περιοχές, τα ελληνικά γράμματα τα δίδασκαν κυρίως ιερωμένοι, στα σπίτια, τις ενορίες τους, ή στα μοναστήρια που μόναζαν. Δίδασκαν κυρίως χρησιμοποιώντας εκκλησιαστικά βιβλία, αφού ήταν τα μόνα που μπορούσαν να βρεθούν σε κάθε ελληνική περιοχή, σε μια εποχή που δεν υπήρχε ελληνικό τυπογραφείο.
Ως εκ τούτου, η εκπαίδευση των Ελλήνων ήταν μια πολυέξοδη και επίπονη διαδικασία, ανεξάρτητα από τον κυρίαρχο. Αυτό που έβλαψε την ανάπτυξη ενός στιβαρού ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος δεν ήταν ο διωγμός των ελληνικών σχολείων και των διδασκάλων, αλλά η παντελής αδιαφορία των Οθωμανών και των Βενετών για την εκπαίδευση των υπηκόων τους. Έτσι, λοιπόν, το «Κρυφό Σχολειό» ίσως να αποτελεί μια πραγματικότητα, υπαρκτή όμως σε συγκεκριμένες περιόδους κρίσεως, όπως κατά τα Ορλωφικά, την Επανάσταση του 1821 κ.α.
Το Ελληνόπουλο των περασμένων αιώνων ήταν συνήθως υποχρεωμένο να ξυπνά πριν το χάραμα, να βαδίζει αρκετά χιλιόμετρα ξυπόλητο μες το σκοτάδι, για να φτάσει στο «σχολείο» που μπορεί να μην ήταν κρυφό, ήταν όμως δύσκολο, έως σκληρό. Έπειτα, έπρεπε να αγωνιστεί σκληρά μαζί με τον δάσκαλό του για να μπορέσει να διαβάσει τα δύσκολα και συχνά ακατανόητα ελληνικά από παμπάλαια και φθαρμένα βιβλία, για να μπορέσει να ονειρεύεται ένα καλύτερο μέλλον στην Εκκλησία, το εμπόριο ή ως συμβολαιογράφος. Το ίδιο σκληρά έπρεπε να αγωνίζονται και οι γονείς του προκειμένου να μπορέσουν να πληρώσουν τα λίγα γράμματα που μπορούσε να διδάξει ο δάσκαλος.
ΣΥΜΒΑΣΗ ΜΑΘΗΤΕΙΑΣ ΤΟΥ 17ου αι.
1602, ημέρα 6 του Ιουνίου μηνός στο χωρίο των Συναράδων, ο κυρ Μάρκος Βέργης από χωρίου Κουραμάδων, την σήμερον συμφώνησαν με τον ευλαβέστατον Ιερομόναχον κύριον Διονύσιον, τον κατά κόσμον Βασιλά, και έδοσε το παιδίον αυτού προς τον άνωθεν Ιερομόναχον, ονόματι Αποστόλη, ίνα μάθη αυτό το θεία και ιερά γράμματα εις δόξαν Χριστού. Ήγουν Οκταήχι και Ψαλτήρι και Απόστολον, να γνωρίζει αυτά και διαβάζη καλά και διακατέχη. Πληρωμή του άνωθεν Ιερομονάχου εστί βεβεομένι, ήτι διά τον Απόστολον, Ψαλτήρι τόλορα 8 προς λίτρες 6 το καθέν, με υπόσχεση του άνωθεν Βέργη ότι να δείνη τα άνωθεν τόλορα οκτώ εις βολές τρεις, ήγουν όταν μάθη το Οκταήχι να του δείνη τόλοτα δύο, τα δε έτερα τόλορα έξη να του τα δίδη όταν μάθη το ψαλτήρι. Εξεκαθαρίζη ούτος ότι αν το αυτό παιδί θέλει φύγη ή ο αυτός Βέργης ήθελε βγάλη το αυτό παιδί αυτού και δεν ήθελε το σφίση να μάθη, να ωφεληθή, να πληρώνη τα άνωθεν τόλορα, ήτι (8) προς τον άνωθεν Ιερομόναχον. Και ούτως εσυμφώνησαν ενώπιον μαρτύρων κυρ Γεωργίου Πακτίτη και κυρ Αντώνη Βασιλάκη από το άνωθεν χωρίον.
Α.Ν.Κ., Συμβ., Τόμος Ρ 6, σ. 1
(Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε από τον Ανδρέα Γραμμένο στην εφημερίδα "Η Κέρκυρα Σήμερα")
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)