Θεματικές Ενότητες

1. Άρθρα που αφορούν στο χωριό: συλλογή δημοσιεύσεων που το περιεχόμενό τους αφορά στο χωριό των Κουραμάδων.

2. Οικογένειες των Κουραμάδων: Γενεαλογικά και άλλα στοιχεία που αφορούν στις οικογένειες που ζούσαν και ζουν στους Κουραμάδες.

3. Παραδόσεις: Τοπικά ήθη και έθιμα του χωριού των Κουραμάδων και της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Κέρκυρας.

4. Προσωπικότητες των Κουραμάδων: Πληροφορίες για εξέχοντες Κουραμαδίτες.

22 Απριλίου 2011

Ο Επιτάφιος

Μια από τις πιο ζωντανές και όμορφες εκδηλώσεις του χωριού είναι εκείνες που αφορούν στον Επιτάφιο.
Ειδικά στο παρελθόν, όταν οι άνθρωποι της υπαίθρου διέθεταν μια πιο βιωματική σχέση με τις θρησκευτικές τελετές και εορτές, η προετοιμασία και η περιφορά του Επιταφίου κατά τη Μεγάλη Παρασκευή αποτελούσε μία εκδήλωση ιδιαίτερα συλλογική και κατανυκτική, τουλάχιστον με το περιεχόμενο που ο όρος "κατανυκτικός" έχει στην Κέρκυρα.
Αμέσως σχεδόν μετά την Αποκαθήλωση, τα παιδιά τρέχαμε στο χωριό και εκτελούσαμε οργανωμένες "επιδρομές" σε κηπάρια και τζαρδίνια, προς άγρα λουλουδιών και άλλων καλλωπιστικών φυτών που θεωρούσαμε κατάλληλα για τον στολισμό του Επιταφίου. Με τη συνεργασία των ιδιοκτητών των κήπων, ή χωρίς αυτήν, οι παρέες συγκέντρωναν τη λεία τους, σ' έναν άτυπο διαγωνισμό του καλύτερου μπουκέτου, της πιο όμορφης γιρλάντας.
Οι κρίνοι και οι πασχαλιές είχαν την τιμητική τους, με τις τελευταίες να μας δυσκολεύουν αν μαδούσαν τα άνθη τους. Ακολουθούσαν τριαντάφυλλα και γαρύφαλα, φλοέτες, καμπανούλες, τσαντσαμίνια, ακόμα και ταπεινές μαργαρίτες του αγρού, οι οποίες θυσιάζονταν κατά δεκάδες προκειμένου να φτιάξουμε γιρλάντες που θα δένονταν στις κολώνες του Επιταφίου.Τον στολισμό του Επιταφίου αναλάμβαναν κυρίως νεαρές κοπέλες, ως Μυροφόρες, συχνά υπό την καθοδήγηση κάποιας μεγαλύτερης και πιο έμπειρης γυναίκας.
Το βράδυ το χωριό συνέρρεε στην ακολουθία του Επιταφίου. Όλο σχεδόν το χωριό. Ακόμη κι εκείνοι που δεν πολυπίστευαν, που δεν είχαν καλές σχέσεις μ' εκκλησίες και παππάδες... Κι όμως, ακόμη κι αυτοί θα συμμετείχαν στην περιφορά, στο κόρο που θα 'ψαλε τα εγκώμια με τη χαρακτηριστική κερκυραϊκή μουσικότητα, στο κόρο που έκανε φιλότιμες προσπάθειες να δημιουργήσει ένα πολυφωνικό σύνολο, μιμούμενο τις μεγάλες χορωδίες της πόλης. Και να 'σου! Κάπου, ανάμεσα στα Χυτηράτικα και τα Λαγγατάτικα, βρισκόταν ένας βαρύτονος, κάπου κοντά στο Φόρο έβρισκε τον τόνο του ένας αυτοδίδακτος τενόρος.
Βέβαια, δεν έψαλε μόνο το κόρο, μα κι όλοι όσοι ακολουθούσαν στις πρώτες σειρές μετά τον Επιτάφιο. Κι έμοιαζαν οι μελωδίες να αναδύονται απ' όλο το χωριό, κατά κύματα, ανάλογα αν το εγκώμιο που ψαλλόταν ήταν γνωστό ή λιγότερο γνωστό στους πολλούς. Έτσι, για παράδειγμα, το "Απορεί και φύσις..."  ψαλλόταν από λίγους και ακουγόταν χαμηλά, ενώ το "Ω! Γλυκύ μου Έαρ..." το έψαλλαν όλοι και ακουγόταν μέχρι την άλλη άκρη του χωριού.
Δεν ξέρω τι είναι αυτό που κάνει την περιφορά του Επιταφίου τόσο ελκυστική στους ανθρώπους. Ίσως τα λουλούδια με τα οποία είναι στολισμένος ο Επιτάφιος, ίσως η μελωδίες που συνέταξαν περισσότερο από χίλια χρόνια πριν
κάποιοι Βυζαντινοί μελωδοί, ίσως και κάποια υποσυνείδητη ανάμνηση των αρχέγονων τελετών της Άνοιξης που συνέπιπταν με το Πάσχα μας, αλλά μάλλον όλα αυτά μαζί.
Το βέβαιο είναι ότι ο Επιτάφιος δεν αποτελεί θρήνο, αλλά μάλλον μία αναγνώριση ότι χωρίς τον θάνατο δεν υπάρχει ζωή, μία αλήθεια που γνωρίζουν καλά οι άνθρωποι της υπαίθρου που δουλεύουν τη γη και βιώνουν τον κύκλο της φύσης, κι έτσι κατανοούν ίσως καλύτερα (μπορεί όχι συνειδητά, μα βιωματικά) γιατί ο Θεός έπρεπε να πεθάνει προκειμένου να φέρει ζωή στους ανθρώπους...

4 Απριλίου 2011

Τα έθιμα του γάμου

Ο γάμος είναι ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά γεγονότα στη ζωή του χωριού. στο παρελθόν, όμως, όταν το χωριό ήταν ένας ζωντανός και ακμαίος κοινωνικός και παραγωγικός σχηματισμός, η σημασία του γάμου ήταν ακόμη μεγαλύτερη. Γιατί, αν και στο ηθικό πεδίο η ένωση ενός ζευγαριού σε γάμο έχει ουσιαστικά απόλυτη αξία, σχεδόν οντολογικής φύσης, δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι οι γάμοι στις κοινωνίες της υπαίθρου διαδραμάτιζαν ρόλο, τόσο στις κοινωνικές ισορροπίες εντός της κοινότητας, όσο και στις παραγωγικές και οικονομικές διαδικασίες.
Ο βαθμός δημογραφικής αύξησης των γενών που απάρτιζαν το χωριό, άρα και η δημογραφική τους ρώμη, επηρέαζε πεδία, όπως την ανάδειξη των τοπικών αξιωματούχων (δηλαδή των Γερόντων και του Κοντόσταβλου), η οποία γινόταν με ψηφοφορία (τουλάχιστον στην περίπτωση των Γερόντων). Επίσης, η οικογενειακή οργάνωση που προέκυπτε μέσω ενός γάμου, αναλόγως αν το νέο ζευγάρι εντασσόταν σε μία από τις πατριαρχικές οικογένειες των γονιών, ή αν δημιουργούσε μία πυρηνική οικογένεια, άρα και ένα νέο νοικοκυριό (Φαμίλια), μπορούσε να ευνοήσει την ισχυροποίηση ή εξασθένιση, των νοικοκυριών (φαμιλίων) των γονιών. Οι λόγοι, προφανείς, καθώς αν το ζευγάρι εντασσόταν σε ένα ήδη στιβαρό νοικοκυριό, μπορούσε μόνο να αυξήσει την παραγωγικότητά του, ενώ η ένταξή του σε ένα ασθενές νοικοκυριό, με λίγες διαθέσιμες καλλιεργήσιμες γαίες, θα επέτεινε την εξασθένησή του μέσω των επιπλέον αναγκών σε διατροφή και ένδυση. Παρόμοια επίδραση μπορεί να είχε και η μεταφορά έγγειου και κινητού κεφαλαίου, με τη μορφή προίκας ή ενίσχυσης του γαμπρού από τους γονείς του. Τέλος, δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε τις επιδράσεις των νέων δεσμών που προέκυπταν μέσω ενός γάμου, ειδικά σε μία κοινωνία που λειτουργούσε πρωτίστως βάσει των συγγενικών δικτύων.
Ως εκ τούτου, ο γάμος αποτελούσε μείζον γεγονός, όπως άλλωστε έχει αναγνωριστεί και από την Εκκλησία, η οποία ονομάζει το μυστήριο του γάμου "Μέγα", χρησιμοποιώντας ένα επίθετο που δεν συναντάται σε άλλες περιπτώσεις. Για τους λόγους αυτούς η κοινωνία της κερκυραϊκής υπαίθρου είχε θεσπίσει μία ακολουθία τελετουργιών, η οποία δεν τόνιζε απλώς τη σημασία του γεγονότος, αλλά ισχυροποιούσε τους δεσμούς που προέκυπταν από αυτό. Τούτο γίνεται άμεσα αντιληπτό μέσω της ανάλυσης της τυπολογίας και των συμβολισμών των εθίμων του γάμου, όσο και από τη διαπίστωση ότι η σύναψη γαμήλιας σχέσης ήταν μία σχετικά μακρόχρονη διαδικασία, η οποία χωριζόταν σε στάδια, τα οποία αποτελούσαν δικλείδες ασφαλείας έναντι των δυσκολιών που προέκυπταν από τις αναπόφευκτες διαπραγματεύσεις, τόσο σε επίπεδο διαπροσωπικών σχέσεων, όσο και στο οικονομικό πεδίο.

Ας δούμε όμως, ποια ήταν τα έθιμα που σχετίζονται με τον γάμο στους Κουραμάδες, όπως τα περιγράφει ο Κωνσταντίνος Γραμμένος (Παλικάρη):

Όταν οι γονείς ενός νέου θεωρούσαν ότι ήταν σε ηλικία γάμου συσκέπτονταν με τον νέο, ώστε να αποφασίσουν ποια από τις ανύπαντρες κοπέλες του χωριού ή της ευρύτερης περιοχής ήταν κατάλληλη γι' αυτόν. Η διαδικασία της σύσκεψης δεν ήταν απόλυτη, καθώς δεν ήταν λίγες οι φορές που οι γονείς επέλεγαν τη μέλλουσα νύφη και απλώς ζητούσαν την επίνευση του γιου τους.
Στη συνέχει ξεκινούσαν τα "προξενέματα": Οι γονείς του νέου επέλεγαν έναν προξενητή, ο οποίος πήγαινε στο σπίτι της κοπέλας μεταφέροντας την επιθυμία του νέου και των γονέων του να γίνει νύφη τους. Οι γονείς της κοπέλας, αν ενέκριναν τον γαμπρό, αποδέχονταν την πρόταση του προξενητή, με ή χωρίς τη συγκατάθεση της κόρης τους. Ακολουθούσε η γνωστοποίηση της αποδοχής της πρότασης από τον προξενητή.
Στη συνέχεια, οι γονείς των δύο νέων, μαζί με τον προξενητή, συναντιόνταν με σκοπό τη σύναψη συμφωνίας για τον γάμο των παιδιών τους. Κατά τη συνάντηση αυτή, ο πατέρας της νέας κατέθετε στους γονείς του μέλλοντος γαμπρού, ή στον ίδιο, ένα έγγραφο που ονομαζόταν "ομόλογος", ή "αρεσκιά", στο οποίο αναφέρονταν περιληπτικά όσα είχαν συμφωνήσει να δώσουν ως προίκα στη μέλλουσα νύφη. ταυτόχρονα, με το κλείσιμο της συμφωνίας, πραγματοποιούταν και ο ορισμός της ημέρας των αρραβώνων. Η διαδικασία αυτή ονομαζόταν "τελειώματα", και επισφραγιζόταν με χαρμόσυνο χτύπημα των καμπάνων και πυροβολισμούς, τα λεγόμενα "ακούσματα", έτσι ώστε να γίνει γνωστό σε όλο το χωριό και τη γύρω περιοχή.
Ημέρα των αρραβώνων:
Χαρακτηριστική είναι η μεγάλη και πολύ επιμελημένη προετοιμασία που γινόταν στο σπίτι της μέλλουσας νύφης για το γεύμα ή δείπνο των αρραβώνων, στο οποίο συμμετείχαν οι δύο οικογένειες και συχνά και άλλοι στενοί συγγενείς. Κατά τον ερχομό του στο σπίτι της μέλλουσας νύφης, ο μέλλων γαμπρός συνοδευόταν υποχρεωτικά από τους γονείς του ή και κάποιους άλλους συγγενείς. Πάντα προπορευόταν μία νέα κοπέλα, στενή συγγενής του γαμπρού, με ένα κανίστρι (καλάθι) στο κεφάλι της. Το κανίστρι αυτό λεγόταν "ινπένιο" και περιείχε τα δαχυλίδια των αρραβώνων και άλλα μικροδώρα για την νύφη και τους συγγενείς της. Το ινπένιο ήταν πάντα σκεπασμένο με ένα μαντίλι χρώματος κόκκινου, με κίτρινα χρωματιστά παγωνόφτερα, και ονομαζόταν "τσουτσουμίδα". Στο ξεκίνημα και την άφιξη της συνοδείας του μέλλοντος γαμπρού στο σπίτι της μέλλουσας νύφης χτυπούσαν χαρμόσυνα οι καμπάνες των εκκλησιών, δίνοντας έτσι ακόμη πιο επίσημο και χαρμόσυνο τόνο στο γεγονός.
Τους συγγενείς του νέου τους υποδέχονταν οι συγγενείς της μέλλουσας νύφης, παρουσία και του ιερέως του χωριού, ο οποίος παρευρισκόταν για να ευλογήσει τα δαχτυλίδια των αρραβώνων. Μετά την απαραίτητη ευλογία από τον ιερέα, γινόταν η ανταλλαγή δώρων μεταξύ των δύο οικογενειών. Ο γαμπρός ή ο πατέρας του, φορούσε την τσουτσουμίδα στο κεφάλι της μέλλουσας νύφης, η οποία το έφερε καθ' όλη την περίοδο της μνηστείας. Στον αρραβώνα συνήθως οριζόταν και η ημερομηνία του γάμου.
Μετά τον αρραβώνα, την ίδια ημέρα ή κάποιαν από τις επόμενες, γίνονταν τα "προποδιάσματα", η υποδοχή δηλαδή της αρραβωνιαστικιάς στο σπίτι του μνηστήρα της. Τη γυναίκα συνόδευαν ο μνηστήρας με τους γονείς της, ενώ στην πόρτα την περίμενε η μέλλουσα πεθερά της, η οποία τη φιλούσε και της έδινε την ευχή της. Ακολουθούσε γεύμα, το οποίο περιελάμβανε συμβολικά χταπόδι με ρύζι